Ευρωπαϊκή Εταιρεία - Ένας νέος θεσμός

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία (Societas Europeae με αρχικά SE, κοινά για όλα τα κράτη-μέλη) μετά από μια μακρά πορεία που άρχισε πριν από 30 σχεδόν χρόνια, σύντομα θα γίνει πραγματικότητα. Ήδη έχει γίνει ένα αποφασιστικό βήμα και οι συζητήσεις στρέφονται στην αναζήτηση ενός ευέλικτου σχήματος που θα λαμβάνει υπόψη την ουσία και τις διαφορές των διαφόρων εθνικών συστημάτων.

Αν ανατρέξουμε ιστορικά, το 1970 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε μια πρόταση με τη μορφή κανονισμού σχετικά με το καταστατικό της Ευρωπαϊκής Εταιρείας. Εξαιτίας όμως των διαφορών που διέπουν το δίκαιο των εταιρειών των κρατών μελών υπήρξαν αντιδράσεις που διήρκεσαν πολύ και είχαν ως αποτέλεσμα το 1989 η Επιτροπή να υποβάλει μια απολύτως νέα πρόταση καταστατικού.

Η πρόταση του 1989 για την Ευρωπαϊκή Εταιρεία ήταν χωρισμένη σε δύο μέρη:

1. στον Κανονισμό για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Εταιρείας, δηλαδή το σχέδιο καταστατικού (το τελικό κείμενο περιέχει τις γενικές διατάξεις που διέπουν μια Ευρωπαϊκή Εταιρεία, τους τρόπους σύστασης και διάρθρωσής της, τον τρόπο κατάρτισης των ετήσιων και ενοποιημένων λογαριασμών, διατάξεις που διέπουν την λύση, την εκκαθάριση, την αφερεγγυότητα και την παύση πληρωμών και άλλες συμπληρωματικές και μεταβατικές διατάξεις) και

2. στην Οδηγία για το ρόλο των εργαζομένων (το τελικό κείμενο περιέχει γενικές διατάξεις που διέπουν τον ρόλο των εργαζομένων, διατάξεις για την διαδικασία διαπραγματεύσεων και διάφορες άλλες διατάξεις)

Η διάκριση αυτή σε δύο διαφορετικά κείμενα έχει τηρηθεί και ισχύει μέχρι σήμερα.

Στις αρχές Δεκεμβρίου 2000, το Συμβούλιο Αρχηγών Κρατών της Νίκαιας εξέφρασε την ικανοποίησή του για την συμφωνία που επιτεύχθηκε σχετικά με την κοινωνική πλευρά της Ευρωπαϊκής Εταιρείας, δηλαδή σχετικά με τον ρόλο των εργαζομένων. Μετά την Νίκαια, το κείμενο του κανονισμού τροποποιήθηκε σημαντικά και επιτρέπει σε εταιρείες διαφορετικών κρατών μελών να πραγματοποιήσουν για πρώτη φορά διασυνοριακές συγχωνεύσεις.

Ο Κανονισμός και η Οδηγία πρόκειται να ψηφιστούν με σχετικές τροποποιήσεις στο μέλλον. Οι ακόλουθες παράγραφοι αφορούν τα σχέδια του Κανονισμού και της Οδηγίας όπως είναι σήμερα (Νοέμβριος 2001).

Η δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Εταιρείας, η οποία θα έχει το δικό της νομικό πλαίσιο, θα επιτρέπει στις εταιρείες που έχουν συσταθεί σε διάφορα κράτη μέλη να συγχωνεύονται, να συστήνουν μια εταιρεία χαρτοφυλακίου (holding) ή κοινή θυγατρική και να μετατρέπουν μια ανώνυμη εταιρεία εθνικού δικαίου που διατηρεί θυγατρικές σε άλλα κράτη-μέλη σε μια Ευρωπαϊκή Εταιρεία, αποφεύγοντας τα νομικά και πρακτικά εμπόδια. Ακόμα, οι ανώνυμες εταιρείες και οι εταιρείες περιορισμένης ευθύνης που έχουν μια κοινοτική παρουσία, είτε έδρες σε διαφορετικά κράτη μέλη ή θυγατρικές ή υποκαταστήματα σ’ άλλες χώρες εκτός από εκείνες όπου έχουν την έδρα τους μπορούν να δημιουργήσουν μια Ευρωπαϊκή Εταιρεία holding. Η σύσταση Ευρωπαϊκής Εταιρείας υπό μορφή θυγατρικής μπορεί να γίνει από κάθε νομικό πρόσωπο δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου σύμφωνα με τα ίδια κριτήρια. Για όλες τις μορφές σύστασης αποτελεί κοινή προϋπόθεση, ότι η Ευρωπαϊκή Εταιρεία πρέπει να καλύπτει τουλάχιστον δυο κράτη μέλη.

Το καταστατικό της Ευρωπαϊκής Εταιρείας προβλέπει δυο διαφορετικά συστήματα για τη διοίκησή της.

Στο δυαδικό σύστημα (όπως το γερμανικό) προβλέπεται ένα όργανο διεύθυνσης, δηλαδή Διοικητικό Συμβούλιο και ένα όργανο εποπτείας, δηλαδή Εποπτικό Συμβούλιο. Το εποπτικό όργανο ελέγχει τη διοίκηση που ασκεί το διευθυντικό όργανο. Στο Εποπτικό Συμβούλιο συμμετέχουν εκπρόσωποι των μετόχων και εκπρόσωποι των εργαζομένων.

Αντίθετα, στο μονιστικό σύστημα (όπως το αγγλοσαξονικό) προβλέπεται μόνον ένα όργανο διοίκησης, στο οποίο εναπόκειται τόσο η διεύθυνση όσο και η εποπτεία. Το όργανο διοίκησης δηλαδή το Διοικητικό Συμβούλιο, εκλέγεται φυσικά από τους μετόχους. Οι εταιρείες έχουν την δυνατότητα να επιλέξουν μεταξύ αυτών των δύο συστημάτων.

Το κεφάλαιο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας διαιρείται σε μετοχές και ο κάθε μέτοχος ευθύνεται μόνο μέχρι του ποσού του κεφαλαίου που έχει καλύψει. Το καλυφθέν κεφάλαιο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας εκφράζεται σε Ευρώ.

Η έδρα της Ευρωπαϊκής Εταιρείας καθορίζεται από το καταστατικό και πρέπει να αντιστοιχεί στον τόπο όπου βρίσκεται η κεντρική διοίκησή της. Η έδρα μπορεί να μεταφερθεί σε άλλο κράτος μέλος σύμφωνα με τις προβλεπόμενες διαδικασίες. Η μετεγκατάσταση της έδρας δεν προϋποθέτει ούτε λύση της εταιρείας ούτε δημιουργία νέου νομικού προσώπου. Πρέπει όμως να καταρτίζεται και να δημοσιεύεται σχέδιο μετεγκατάστασης.

Ειδικές διατάξεις έχουν προβλεφθεί για την προστασία των μετόχων, πιστωτών, κατόχων ομολογιών και άλλων χρεογράφων σε περίπτωση συγχώνευσης, αλλαγής της νομικής μορφής από SE σε ΑΕ, λύσης, εκκαθάρισης, αφερεγγυότητας και παύσης πληρωμών.

Κάθε Ευρωπαϊκή Εταιρεία καταχωρείται στο κράτος μέλος της έδρας σε μητρώο που καθορίζεται από τη νομοθεσία του κράτους αυτού. Η καταχώριση και η εκκαθάριση μιας Ευρωπαϊκής Εταιρείας δημοσιεύονται προς ενημέρωση όλων των ενδιαφερομένων στην Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων.

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία, όσον αφορά στην κατάρτιση των ετήσιων και, ενδεχομένως, των ενοποιημένων λογαριασμών της, υπόκειται στους κανόνες που ισχύουν για τις ανώνυμες εταιρείες, οι οποίοι προβλέπονται από το δίκαιο του κράτους μέλους της έδρας της εταιρείας αυτής.

Η Οδηγία για τον ρόλο των εργαζομένων τίθεται σε ισχύ ταυτόχρονα με τον Κανονισμό. Μετά την Νίκαια, η Οδηγία προβλέπει, ότι κάθε σχέδιο σύστασης Ευρωπαϊκής Εταιρείας θα πρέπει να συνοδεύεται από διαπραγματεύσεις με τους εκπροσώπους των εργαζομένων, έτσι ώστε να οργανωθεί η συμμετοχή των εργαζομένων σε αυτή.

Για τον σκοπό αυτό συστήνεται ειδική διαπραγματευτική ομάδα που εκπροσωπεί τους εργαζόμενους στις διαπραγματεύσεις. Η ειδική διαπραγματευτική ομάδα συγκροτείται με ανάλογες διαδικασίες όπως τα Ευρωπαϊκά Συμβούλια Εργαζομένων. Δεν μπορεί να συσταθεί καμία Ευρωπαϊκή Εταιρεία από τη γενική συνέλευση των μετόχων, εφόσον δεν έχει ακόμη γίνει η επιλογή του τύπου συμμετοχής των εργαζομένων όπως περιγράφεται στην σχετική Οδηγία.

Η Οδηγία είναι αρκετά πολύπλοκη και επιτρέπει, κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις, τη μεταφορά σε κάθε κράτος μέλος όλων των εθνικών κανόνων για τη συμμετοχή των εργαζομένων. Το γεγονός αυτό, θα έχει ενδεχομένως ως αποτέλεσμα η Ευρωπαϊκή Εταιρεία να διαφέρει από το ένα κράτος μέλος στο άλλο ή ακόμα και από επιχείρηση σε επιχείρηση.

Εφόσον η διαπραγματευτική ομάδα δεν καταλήξει σε συμφωνία, εκτός της πληροφόρησης και της διαβούλευσης πρέπει να προβλεφθούν διατάξεις για τη συμμετοχή των εργαζομένων στην SE ως εξής:

• Στην περίπτωση εταιρειών χαρτοφυλακίου και κοινών επιχειρηματικών πρωτοβουλιών (joint ventures), στις οποίες η πλειοψηφία των εργαζομένων στις μετέχουσες χώρες είχαν πριν από τη δημιουργία της SE δικαίωμα συμμετοχής στη διοίκηση της εταιρείας τους, διατηρούν το δικαίωμα αυτό και μετά.

• Στην περίπτωση αλλαγής της νομικής μορφής της εταιρείας σε SE, ισχύουν και μετά την αλλαγή, όλες οι διατάξεις συμμετοχής των εργαζομένων που ίσχυαν προ της αλλαγής.

• Στην περίπτωση συγχωνεύσεων, εφόσον 25% των εργαζομένων είχαν προηγουμένως το δικαίωμα συμμετοχής (αν και τα κράτη- μέλη έχουν το δικαίωμα σε περιπτώσεις συγχωνεύσεων να ακολουθήσουν ή όχι τους κανόνες συμμετοχής των εργαζομένων αλλά το τι προβλέπει το δικαίωμα εγγραφής μιας SE).

• Στην περίπτωση εγγραφής της SE, όλες οι SE οφείλουν να ακολουθήσουν τις απαιτήσεις της Οδηγίας, εκτός από την περίπτωση συγχωνεύσεων στις οποίες δεν προβλεπόταν συμμετοχή των εργαζομένων στις αντίστοιχες εταιρείες πριν από τη συγχώνευση.